AnimePlanet.gr - Aρθρο: Ταξίδι στην Ιαπωνία

"Ταξίδι στην Ιαπωνία" του Αντρέα Κατσικούδη
πηγή: περιοδικό FUTURA, τεύχος 7, περιόδος Aνοιξη 2001

"Just as rain falls on all vegetaion, so Buddha`s compassion extends
equally to all people. Just as different plants receive particular benefits
from the same rain, so people of different natures and circumstances
are blessed in different way." [1]

Μετά από εικοσιπέντε μέρες που έμεινα στην Ιαπωνία, γύρισα ανήμπορος να απαντήσω ακόμη και σε απλές ερωτήσεις των φίλων μου. Η χώρα που τη μια στιγμή σου δίνει την εντύπωση ότι είναι δεκαετίες μπροστά από την Ευρώπη και την άλλη νιώθεις ότι είναι αιώνες πίσω, δεν περιγράφεται τόσο εύκολα.

Στην Ιαπωνία είναι δυνατόν όχι απλά να δεις τα πάντα, αυτό λίγο πολύ συμβαίνει σε όλες πια τις "συγχρονες" μεγαλουπόλεις, αλλά το θέμα είναι ότι συνήθως αυτά τα πάντα(!) τα βλέπεις στον ίδιο χώρο, την ίδια στιγμή. Τον πιο πλούσιο και τον πιο φτωχό. Δίπλα στον παμπάλαιο βουδιστικό ναό, ουρανοξύστες φουρουριστικής αρχιτεκτονικής. Στο δρόμο εγκληματικότητα μηδέν (χάνεις το πορτοφόλι σου και πας στην αστυνομία να το πάρεις πίσω -απλό δεν ακούγεται;) και φήμες για τη άτεγκτη Γιαγκούζα. Τελετή του τσαγιού και απίστευτα σε πλήθος και λειτουργία ηλεκτρονικά γκάτζετ. Το καλύτερο παράδειγμα για ένα λαό που φαινομενικά δεν έχει πρόβλημα να τα μπερδεύει όλα; Η επίσημή του ενδυμασία: ο άντρας με ακριβό ευρωπαϊκό κουστούμι να συνοδεύει τη γυναίκα του που φόρα κιμονό.

Όταν εξέφρασα την απορία μου σε κάποιους γηγενείς γνωστούς για την επίσημη τους ενδυμασία, μου είπαν ότι υπάρχει και για τον άντρα παραδοσιακή ενδυμασία, αλλά είναι ιδιαίτερα ακριβή... Έστω, εδώ είχα μία απάντηση. Υπήρξαν πολλές φορές που ρώτησα κάτι και άλλαξαν το θέμα συζήτησης, έκαναν ότι δεν κατάλαβαν, μου ζήτησαν χρόνο για να ερευνήσουν το θέμα ή ισχυρίστηκαν ότι δεν επαρκούν τα αγγλικά τους για να μου εξηγήσουν. Αυτές οι υπεκφυγές ήταν οι πρώτες ενδείξεις για να καταλάβω ότι οι συνεχείς υποκλίσεις (ακόμη κι από αγνώστους μέσα στο ασανσέρ), η παραχώρηση της θέσης στο metro, τα ωραία χαμόγελα και γενικά η προθυμία να σε εξυπηρετήσουν όπου πήγαινες, δεν σημαίνουν απαραίτητα και ευγένεια. Αν δεχθούμε ότι η πραγματική ευγένεια είναι καταρχήν εσωτερική διαδικασία κι όχι τυποποιημένες συμπεριφορές διαλεγμένες από κάποια σχετική λίστα, αυτή η ομοιομορφία σε ορισμένες εκδηλώσεις τους από ένα σημείο και μετά σε κουράζει και σε ανησυχεί. Δεν ξέρεις τι πραγματικά νιώθει αυτός που βρίσκεται απέναντι σου...

Βρέθηκα στην Ιαπωνία ως μέλος επταμελούς αντιπροσωπείας που εκπροσωπούσε την ελληνική νεολαία, με έξοδα του Ιαπωνικού κράτους. Φιλοξένησαν 150 νέους από 12 χώρες, ενώ την τελευταία στην Suzuka (όπου η ομώνυμη πίστα Formula 1) συνυρπάξαμε (με φιλότιμες προσπάθειες) με 150 Γιαπωνέζους νέους, σε ένα πανέμορφο Κέντρο Νεολαίας.

Κάθε χρόνο διογρανώνουν παρόμοια Intercultural Exchange Programs και αυτό είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας χώρας που μέσα στον πλούτο και την περηφάνεια της, νιώθει απομονωτισμό και αποζητά την επικοινωνία[2]. Οι διοργανωτές προσπάθησαν να μας δείξουν συγκεκριμένες εικόνες από τη χώρα τους, αλλά για τους ξενύχτηδες της πολυεθνικής παρέας δεν ήταν τόσο δύσκολο να δούνε κι άλλες. Ειδικά στο Tokyo τα βράδια είναι απίστευτο το θέαμα του πλήθους των αστέγων μέσα σε χαρτόκουτα μπροστά από ακριβά ξενοδοχεία, κάτω από γιγαντοοθόνες που δείχνουν ασταμάτητα διαφημίσεις ενός άλλου κόσμου. Μέσα κι έξω από τις οθόνες σκηνές που θυμίζουν τη φωτογραφία του Blade Runner. Ταχύτατοι ρυθμοί μέσα σε ομιχλώδες τοπίο από τις συνεχείς βροχές τη ζέστη και τα φώτα. Τρισδιάστατα παιχνίδια, εικονική πραγματικότητα, αυτοκίνητα με ηλεκτρονικούς χάρτες, τρένα που κάνουν 600 km σε 2 ώρες και συ νιώθεις ότι είναι ακίνητα, σαρανταόροφα κτίρια που το βράδυ στα τζάμια τους βλέπεις σχήματα και χρώματα ψυχεδελικά μπερδεμένα - ολόκληρη η μπροστινή τους όψη να λειτουργεί ως βίντεο-οθόνη σε rave party - και αρχιτεκτονική από το μέλλον με σαφέστατες επιρροές από ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Το μέλλον είναι εδώ, είναι τώρα. Και το περελθόν όμως το ίδιο.

Το metro του Tokyo είναι δαιδαλώδες. Αποτελείται από τέσσερις διασταυρούμενες γραμμές, τις οποίες διαχειρίζονται ισάριθμες εταιρίες και θες για την καθεμιά διαφορετικό εισιτήριο. Ένα βράδυ, απόσταση 15 λεπτών την έκανα σε 2:30 ώρες(!) ακολουθώντας κάτι Ιορδανούς φίλους που επέμεναν ότι ξέρουν που πάμε - στοίχισε κάτι παραπάνω σε χρόνο και χρήμα, αλλά είδαμε ενδιαφέροντα υπόγεια μέρη. Σε πολλά σημεία νομίζεις ότι βρίσκεσαι σε γκαλερί με έργα ζωγραφικής και φωτογραφίας. Κι εδώ μπορείς να δεις αστέγους να κοιμούνται (ειδικά αν βρέχει έξω).
Μετά από τρία συνεχόμενα τουρ σε Toyota, Sony, Tomoco (κινητή τηλεφωνία) και γενικά σε εντυπωσιακά εκθεσιακά/εμπορικά κέντρα, ρωτήσαμε τους Γιαπωνέζους οδηγούς μας πότε θα επισκεφτούμε κάποιο μουσείο ή ναό... Ήταν μια από τις πολλές φορές που η ελληνική αντιπροσωπεία τους έφερνε σε δύσκολο θέση.
-Σε ναούς; Ναι, θα πάμε. Τις επόμενες μέρες, όταν φύγουμε από το Tokyo
-Και σε μουσεία;
-Θέλετε να δείτε μουσεία; Δηλαδή;

Αγγλικά καλά δεν ξέρουν οι Γιαπωνέζοι. Είναι ιδιαίτερα δύσκολο για αυτούς να μιλήσουν σε αυτή τη γλώσσα. Το καταλαβαίνεις αυτό αν συζητήσεις ακόμη και με Γιαπωνέζους καθηγητές Αγγλικών. Αυτή όμως είναι η εύκολη δικαιολογία τους, όπως ήδη ανάφερα, για να αποφύγουν να απαντήσουν σε ερωτήσεις που δεν τους αρέσουν.

Τους εξηγήσαμε ότι οι Έλληνες, δεν θα τους ακολουθούσαν ξανά πουθενά, αν δεν μας πήγαιναν πρώτα στο Εθνικό Μουσείο και τους δείξαμε στο χάρτη που βρίσκεται για αποφυγή παρεξηγήσεων. Ήταν η σειρά μας να τους προσφέρουμε ένα πολιτισμικό σοκ... Μετά από δεκαπέντε λεπτά σκέψης και συζήτηση του κ. Suzuki με άλλους της οργανωτικής επιτροπής, μας ανακοίνωσε ότι θα επισκεφτούμε το Μουσείο, αλλά μας παρακαλούσε να μην αναφέρουμε σε άλλους ότι δεν ακολουθούμε το πρόγραμμα.

Για να πάμε στο Εθνικό Μουσείο έπρεπε να διασχίσουμε ένα μεγάλο και όμορφο πάρκο. Εκεί, πέρα από άλλα ενδιαφέροντα πράγματα (γλυπτά, βουδιστικό ναό, γιαπωνέζους ροκαμπίλι να εξασκούνται σε χορευτικές φιγούρες κλτ.) ανακαλύψαμε και την αιτία που το πιο αντιπροσωπευτικό τους μουσείο δεν ήταν στο πρόγραμά μας: οι άστεγοι! Σε κάθε γωνιά κουρελήδες ξαπλωμένοι, σε παγκάκια οι πιο τυχεροί για να αποφεύγουν καλύτερα την υγρασία, και κοντά στην είσοδο του Μουσείου συγκεντρωμένα γύρω στα εκατό άτομα που καθόντουσαν σε σειρά και περίμεναν συσσίτιο. Ο Suzuki ισχυρίστηκε ότι ήταν χριστιανοί που περίμεναν για κήρυγμα! Όταν στο βάθος, πίσω από ψηλούς θάμνους, διακρίναμε τα αντίσκηνα, μας είπε ότι ήταν για κάποιους Κοσοβάρους που φιλοξενούσε η χώρα του... Μετά από δύο μέρες είδαμε σε κεντρικό δρόμο στο Tokyo (κοντά σε δημόσιες υπηρεσίες και την αμερικάνικη πρεσβεία) περίπου δέκα μαύρα πούλμαν, κάποια από αυτά με τη σημαία της Ιαπωνίας στο β' παγκόσμιο πόλεμο (ξεκάθαρα εθνικιστικό σύμβολο). Περνούσαν αλλεπάλληλα από τον ίδιο δρόμο, ενώ από ισχυρά μεγάφωνα ακουγόντουσαν συνθήματα και κραυγές[3]. Η εξήγηση που πήραμε ήταν ότι πρόκειται για φεστιβάλ και οι φωνές δεν ήταν ξεκάθαρες για να μας τις μεταφράσουν. Δεν είναι φυσικά όλοι οι
Γιαπωνέζοι έτσι. Όταν ένα βράδυ στη Nagoya (πολύ όμορφη πόλη) μίλαγα με κάποιους νέους, που βοηθούσαν στο πρόγραμμα εθελοντικά, ντράπηκαν για αυτές τις ιστορίες.

Στο Tokyo είναι περίεργο το αίσθημα της ασφάλειας που νιώθεις. Μια πόλη 10.000.000 ψυχών ονειρική, φουτουριστική, που σε ζαλίζει με την αέναη κίνησή της, τα περίεργα σχήματα, τις άπειρες λάμψεις και αντανακλάσεις. Aτομα ντυμένα ολόκληρα στο πλαστικό (ακόμη και κάτω από το πλαστικό μαντήλι, πλαστικές προεκτάσεις μαλλιών), ελάχιστος δημόσιος χώρος για
να κινηθείς (πεζοί, αυτοκίνητα, ποδήλατα στο πεζοδρόμιο να κάνουν ζιγκ ζαγκ...), έργα στους δρόμους όλο το εικοσιτετράωρο (ακόμη και η δυνατή βροχή δεν τους σταματά - δίπλα σε κάθε κομπρεσέρ δύο άτομα με φωσφορούχα αδιάβροχα και φωτεινά κλομπ ρυθμίζουν την κίνηση), μικροσκοπικά ασημένια κινητά με κρεμασμένα από τις κεραίες τους διάφορα παιχνιδάκια, ασημόσκονη στο πρόσωπο και πλαστικά δάκρυα κολλημένα στα μάγουλα των εικοσάχρονων κοριτσιών - ακολουθούν τη μόδα που έχουν οι ηρωίδες στα manga[4] (τα γιαπωνέζικα κόμικς με κυκλοφορίες της τάξης του εκατομμυρίου που διαβάζονται παντού κι απ` όλους)... Μέσα σε αυτό το συνοθύλευμα σχημάτων και χρωμάτων, κίνησης, υγρασίας (έλλειψης όμως κτυπητών οσμών) και μονότονου θορύβου, δεν έχεις το παραμικρό αίσθημα ανασφάλειας.

Οι Γιαπωνέζοι είναι διακριτικοί (όχι μόνο στις μεγαλουπόλεις). Περπατούν γρήγορα και κοιτάζουν τη δουλειά τους. Συχνά φορούν λευκά γάντια όταν οδηγούν, πάντα ζώνες ασφαλείας και φυσικά... δεν τρέχουν. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να τους δεις, όταν βαδίζουν, με μάσκες για τα καυσαέρια και τα μικρόβια. Οι πισίνες τους είναι ενάμιση μέτρο βάθος και διαθέτουν τουλάχιστον δυο ναυαγοσώστες. Ακόμη και σε μίνι μάρκετ βλέπεις αναρίθμητα σκευάσματα με βιταμίνες, βότανα και βασιλικό πολτό. Γυμνάζονται όλοι,
προσπαθούνε να τρώνε υγιεινά και τους αρέσει ο διαλογισμός. Λατρεύουν
σπορ σαν το μπεις μπολ, το τένις, το γλόλφ και το ψάρεμα. Οι οικογενειάρχες
στην επαρχία ξυπνούν Κυριακή πρωί στις 7:00 ή 8:00, βρίσκονται με την παρέα
τους για κάποιο ομαδικό σπορ, καταλήγουν το μεσημέρι σε κάποιο μαγαζί
να τρώνε και να πίνουν μπίρες, μεθάνε και μετά παίρνουν από το κινητό τη
γυναίκα τους για να`ρθει να τους μαζέψει. Τα clubs δεν έχουν τίποτα διαφορετικό
από τα Ελληνικά - πέρα βέβαια από τις φάτσες και ντύσιμο που είναι είτε
ευρωπαϊκές φίρμες είτε από άλλο γαλαξία.

Πολλά πράγματα μπορείς να δεις να πουλιούνται στα καταστήματα. Για την ακρίβεια τα πάντα εκτός απο προφυλακτικά. Τα τελευταία μόνο σε φαρμακεία σε συσκευασίες των είκοσι. ?λλο θέμα ταμπού είναι η ομοφυλοφιλία. Τρεις στάσεις του metro απο το Ripongi (γνωστή περιοχή με clubs, εστιατόρια κ.τ.λ.) υπάρχει περιοχή με πολλά gay clubs, drug showw και sex shows. Όπως αν για παράδειγμα ρωτήσεις το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη Mie Perfecture για τις δράσεις τους όσο αφορά τους ομοφυλόφιλους, αυτοί απλά θα σου απαντήσουν ότι δεν είναι εύκολο ούτε και για αυτούς να ασχοληθούν με αυτό το θέμα. Επίσης του ρώτησα για τα προγράμματα τους για τις γυναίκες. Για αυτές υπάρχει άλλο, λέει, Κέντρο...(Δέκα ερωτήσεις συνολικά υπέβαλα μετά από σχετική ενημέρωση για τη λειτουργία του οργανισμού που μας έκαναν. Δεν απάντησαν σε καμία).

Δύο πράγματα μου έμειναν από την Ιαπωνία - όπως θα έγραφε κι ένας μαθητής στην έκθεσή του: Το Tokyo το βράδυ (ως το εντυπωσιακότερο πράγμα κι όχι απλά μέρος που έχω δει ποτέ μου) και μια ερώτηση που μας επέβαλαν. Ήταν στο φύλλο αξιολόγησης του προγράμματος, που μας ζήτησαν να συμπληρώσουμε την τελευταία μέρα: "Πιστεύετε ότι το πρόγραμμα αυτό της πολιστικής ανταλλαγής συμβάλλει στην ειρήνη του κόσμου; (ως πιο άσχετο πράγμα κι όχι απλά ερώτηση που έχω δει ποτέ μου).

Μέχρι να φτάσουμε στην Ζυρίχη και να βγω έξω από το αεροπλάνοτης Japan Airlines ένιωθα ότι ήμουνα σε έναν άλλο πλανήτη. Σε έναν πλανήτη που είχε ξεπεράσει σε τεχνολογία το δικό μου, αλλά είχα την υποψία ότι μας κατασκόπευε για να βρει λύσεις σε άλλα θέματα.

[1] -> The Teaching of Buddha, 850 edition, 1995.
[2] -> Για τη σημασία που δίνουν οι Γιαπωνέζοι σ`αυτά τα προγράμματα, ενδεικτικό είναι ότι στη δεξίωση για το καλωσόρισμα μας παραβρέθηκε ο ίδιος ο Αυτοκράτος και η μία πριγκίπισσα...
[3] -> Ακροδεξιοί ντυμένοι με στρατιωτικές στολές. Ανάμεσα στις
διεκδικήσεις τους είναι τα Βόρεια Νησιά που έχασε η Ιαπωνία στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
[4] -> Βλ. περ. Βαβέλ, Νο 170 (Αύγουστος `96). Μια πολύ ενδιαφέρουσα αναφορά για τα γιαπωνέζικα κόμικς και την επιρροή τους στην κουλτούρα των Ιαπώνων.